Рекламный баннер 990x90px ban1
79.17
90.4

КИЖИЗИДИЛГЕ

КИЖИЗИДИЛГЕ

РОССИЯДА БАШКЫНЫҢ БОЛГАШ ДАГДЫНЫКЧЫНЫҢ ЧЫЛЫНГА

Сагыш-сеткили байлак дагдыныкчы
Показать ещё
Дагдыныкчы башкы кижи дээрге бодунуң арга-дуржулгазынга даянып алгаш, өскелерниң өзүлдезинге, ниитилел аразынга оларны төлептиг кижилер болуп хевирлеттинеринге үлүг-хуузун киирип чоруур кижи болур. Оларның бирээзинге спорт адырынга Делегей болгаш Россия чергелиг шылгараңгай чедиишкиннерлиг тыва оолдарның дагдыныкчызы Мөңгүн-оол Иргитти хамаарыштырып болур. Ол – Ак-Довурак хоорайның спорт школазының дээди категорияның тренери. Ук школада 26 чылдың дургузунда үзүк чокка элээдилерни спорттуң тевер-шанчар хевиринге өөредип чоруур. Ол 2019 болгаш 2022 чылдарда өөреникчилериниң шыырак түңнелдери-биле республиканың спортчу элитазынга “Тергиин тренер” деп атка төлептиг болган.

ЭГЕ АЖЫЛЧЫН БАЗЫМНАРЫ

“Ак-Довурак хоорайга бокс болгаш кикбокс секциязынче 5-ки класстан эгелеп барып эгелээн мен. Шериг албан-хүлээлгем эрттиргеним соонда, ажыл чок тургаш, ынак спорт школамче тренировкалап барып турган мен. Ол ынчан, 1997 чылда, мени тренер башкым Валерий Шожул-оолович Монгуш (амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада) тренерлеп ажылдаар кылдыр киирип каан. Амгы үеге чедир башкымга өөрүп четтиргеним илередир-дир мен. Ол ышкаш ынак ажылымга ам-даа бараан болуп чоруур мен”.

МАКТАНМАС, БӨДҮҮН СЕТКИЛДИГ

Амгы үеде ооң өөреникчилериниң аразында РФ-тиң Делегей чергелиг спорт мастери 1 кижи база Россияның спорт мас­тер­лери 6 кижи бар. Ол боду­нуң болгаш ажылының чедииш­киннериниң дугайында көңгүс чугаалавас кижи болду. Ын­чангаш ооң дугайында өөреникчилеринден бол­гаш чоок кижилеринден айтырып сонуургадывыс. Өөре­никчилериниң бирээзи Ооржак Батый башкызының дугайында мынчаар демдеглеп турар:

“Башкымның сагыш-сет­кили байлак кижи: өөре­ник­чилеринге эриг баарлыг, дуза херек апарза, бир дугаар сагыш човап келир, орлан-шоваа, эрес-кежээ болгаш ажылгыр. Дыштаныр болгаш байырлалдар хүнү деп чүүл билбес. Спорт школавыска кажан-даа чеде бээривиске, башкывыс албан турар. Ынаар өөрүшкү-биле хүннүң-не барып турар бис, чүге дизе башкывыс бисти кезээде манап турар деп билир бис.

Спортка белеткенири-биле биске бүгү-ле таарымчалыг байдалдар тургузар дээш бодунуң чыып алган акшазы-биле чылдың-на залывысты септээр: ханаларын чылыглап, дескилээр, батареяларын солуур, уругларга болгаш оолдарга чунар болгаш солут­тунар өрээлдерни база кылып берген. Ай санында оолдарның чаштарын база таарып бээр.

Хууда сайгарлыкчылардан дилеп тургаш, биске спортчу дериг-херекселди база үргүлчү четчелеп бээр. Ынак башкывыс бодунуң сөөлгү акшазы-биле безин бисти маргылдааларже чедиргеш келир. Маргылдаа үезинде бисти чемгерер, эът-кеживис аарый бээрге, нугуп бээр, 24 шак дургузунда бисти карактаар дээш орта уйгу-дыш көрбейн баар. Башкым ышкаш элээдилерге бокс болгаш кикбоксинг өөредир тренер болур мен. Ооң үлегери-биле мен база ёзулуг эр кижиниң мөзү-бүдүжүн келир үеде өөреникчилеримге үлегер кылдыр көргүзүксээр мен.

Мөңгүн-оол Холай-оолович бергелерге кажан-даа дүжүп бербес кылдыр бисти даады өөредип чоруур. Оон ыңай амы­дырал-чуртталгада ёзулуг эр кижиниң туружун ээлеп, чер-чуртувусту болгаш өг-бүлевисти, чаңгыс чер чурттугларывысты камгалап чоруурун бо-ла чагыыр.
Чамдыкта бисти кончуптар, шүгүмчүлептер үелери бар. Ол дээрге частырыглар-би­ле ажыл база оон-даа эки, шыырак түңнелдер чедип алзын дээш шыңгыы хамаарылгазы болур. Ынчан­гаш ооң шүгүмчүлелин часты­рыгларывыс эдип алыр дээш хомудал чокка хүлээп алыр бис. Хүндүлүг башкымның ачызында Россияның кикбоксинг мар­гыл­дааларынга тиилеп, Россияның спорт мастери деп хүндүлүг атка база төлептиг болуп чор мен”.

МЕРГЕЖИЛИНГЕ БЕРДИНГЕН

“Тывага элээдилерни ылаң­гыя тевер-шанчар спортка өөредип алыры чиик. Спортка салым-чаяанныг ажы-төл хөй болганындан ажылымче үр­гүлчү далажыр мен. Кежээ удуур­да-даа, чыдып алгаш, мин­нип кээ­рим­ге-ле, спортчу оолдар-уругларымны бодап, эртенги хүннүң белет­келин планнап турар мен. Чылдың хөй кезии ажылымга азы ыңай-бээр маргылдааларга-ла эртип каар” – деп, Мөңгүн-оол Хо­лай-оолович чугаалаарга, ооң ажылынга ынаан болгаш бердингенин кижи эскерип каар.

АЖЫЛЫНДА БЕРГЕЛЕР

“Оолдарны маргылдаа­ларга белеткеп алырга, Тыва иштинде турнирлерже чедип алыр акша-хөреңги айтырыы бичии берге болур. Ынаар киржирде, боттарының азы деткикчилерниң дузазы-биле чоруур апаар. ТР-ниң Спорт яамызындан чурттуң улуг маргылдааларынче акша-көпеекти үндүрүп берип турары дыка улуг деткимче. Сөөлгү 10 чылдар­ның дургузунда спорт ды­ка сайзырап турар. Респуб­ликаның спорт школаларын ТР-ниң Спорт яамызының эргезинче киириптерге, Тывадан дашкаар маргыл­даалаары черле деткимчелиг апарган”.

ТРЕНЕР КИЖИ КАНДЫГ БОЛУРУЛ?

“Тренер кижи, бир дугаарында, кижизидикчи ада болур ужурлуг. Өөреникчи­ле­ринге эки-бакты ылгап өөредир, чалгааны болгаш коргуушкуннарны ажып эртеринге дузалажыр. Ооң соонда оларның эмчи­зи, психологу, повары, дуза­лак­чызы дээш оон-даа өске. Оон ыңай ада-иелер-биле база чоок болуру чугула. Олардан өөреникчизиниң хүн чурумун, уйгу-дыжын үргүлчү айтырып, олар-биле кады чоок харылзаалыг болур болза, өөреникчи черле чедиишкинниг болур”

БАШКЫНЫҢ ӨГ-БҮЛЕЗИ

Мөңгүн-оол Холай-оолович – бир кыс уругнуң база үш оолдуң ачазы, өөнүң ишти Саида Мөңгүн-ооловнаның идегелдиг чөлеңгиижи. Өөнүң ишти Саида Мөңгүн-ооловна – Ак-Довурак хоорайда немелде өөредилге чериниң башкызы. Улуг уруу Аржаана 25 харлыг, ТывКУ-да эрге-хоойлу салбырының магистратуразының сургуулу. Үш оолдарының улуу Айдаш 22 харлыг, Кызылдың орук-транспорт техникумунда доозукчу курстуң сургуулу. 2 дугаар оглу Сүктер 9-ку класстың өөреникчизи, ачазы-биле кады спортка белеткенип, маргылдааларга киржип чоруур. Хеймер оглу Чингис-Маадыр 6 харлыг, уруглар садынче барып турар.

Саида Мөңгүн-ооловнаның өөнүң ээзи болгаш уругларының ачазы Мөңгүн-оол Холай-ооловичтиң дугайында чоргаарал-биле чугаалаан:

“Өөм ээзи – быжыг чөлеңгиижим, кады 26 чыл дургузунда эгин кожа өг-бүле болуп чурттап чоруур бис. Шак мындыг эштиг болганымга ооң ада-иезинге өөрүп четтирдим! Ажыл-ижинге чеже-даа чай чок, ыңай-бээр маргылдаалап чоруп каар-даа болза, бичии-даа хостуг үезинде меңээ, бажың ажылынга үргүлчү дузалажыр, холу чемзиг. Спортчу кижи болгаш, арага-таакпыдан хоорук. Хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге ооң ада-иези шыңгыы кижизидип өстүрүп каан. Ынчангаш оолдарынга шыңгыы негелделиг, оларны үргүлчү спортче хаара тудуп чоруур. Кыс уругларга болгаш улуг назылыгларга энерел сеткилдиг, чаштарга ынак болгаш дузааргак кижи. Уругларывысты эш-өөрүнге болгаш өскелерге хора чедирбейн, өжээргек, адааргак сеткилдерден ырак болурун чагыыр. Ол ышкаш кижилерге дузалажып, улугну хүндүлеп, чаштарны карактап, бергелерге торулбайн, шыдамык болурун үргүлчү чагыыр кижи” .

Алиса ДОНГАК чугаалашкан.
Чуруктарны маадырның хууда архивиден алган.

82348

Оставить сообщение:

Поделитесь новостями с жителями города
Если Вы стали свидетелем аварии, пожара, необычного погодного явления, провала дороги или прорыва теплотрассы, сообщите об этом в ленте народных новостей. Загружайте фотографии через специальную форму.
Полезные ресурсы